SKAM 2: Et dukkehjem

De kan lære å 

• reflektere over kva referansane til Et dukkehjem i SKAM betyr
• samanlikne synet på kvinner (og menn) i Et dukkehjem og SKAM
• omsetje eit avsnitt i Eit dukkehjem til nynorsk og framføre det som lesestykke
• lage eit rollespel eller ein kortfilm om dagsaktuell kjønsproblematikk med referansar til Et dukkehjem

• Kva assosiasjonar får de når det høyrer ordet «dokke»? Ha ei felles idémyldring om konnotasjonane til ordet, og finn den leksikalske definisjonen i ei ordbok.
• Kva trur de ein tekst med tittelen Et dukkehjem handlar om?
• Kva assosiasjonar får de når de høyrer ordet «trofé»? Ha ei felles idémyldring om konnotasjonane til ordet, og finn den leksikalske definisjonen i ei ordbok.

Før de les utdraget frå siste del av Et dukkehjem (pdf), skal de lese litt bakgrunnsinformasjon om teksten og eit kort samandrag av handlinga.

Om Et dukkehjem

Et dukkehjem er eit drama skrive av den norske dramatikaren Henrik Ibsen, som skreiv stykket på dansk i 1879. Same året blei det spelt for første gong på Det Kongelige Teater i København. I løpet av to månader blei skodespelet òg spelt på alle hovudscenane i dei skandinaviske landa. Et dukkehjem blir framleis spelt og er kjent i heile verda som ein ikonisk nordisk tekst om kvinnefrigjering og kjønnsroller i ekteskapet.

Henrik Ibsen tok med Et dukkehjem kvinnerolla opp til debatt i den litteraturhistoriske perioden det moderne gjennombrotet, frå 1870 til 1890. Den gongen var det nokre fastlåste kjønnsroller for både kvinner og menn. Jenter blei oppdratt til eit liv som koner og mødrer, der eigenskapar som kyskleik, underdanigheit og audmjukskap blei verdsette. Dei skulle vere pene, stille og usjølvstendige «dokker» som mannen skulle forsørgje.

Kvinner hadde på den tida ikkje stemmerett, svært svake moglegheiter til utdanning, og inga myndigheit over eigne barn om dei ville skiljast. Et dukkehjem tok opp kvinnas rolle og status i ekteskapet til debatt og var ein heilt avgjerande tekst i utviklinga fram mot å sjå på kvinner og menn som likestilte individ. Ein hissig debatt om kjønn og moral, kalla «sedskapsdebatten», rasa på 1880-talet i alle dei skandinaviske landa. Henrik Ibsens Et dukkehjem kan sjåast som eit innlegg i denne debatten. Debatten om forholdet mellom kjønna har bølgja att og fram sidan. I 1960–70 kjempa raudstrømperørsla bl.a. mot at kvinner stadig blei sett på som (seksuelle) objekt. Denne debatten blir òg aktualisert i SKAM.

Samandrag av Et dukkehjem

Nora er hovudpersonen i dramaet Et dukkehjem. Tilsynelatande lever Nora i eit lykkeleg ekteskap med mannen Helmer og dei tre barna deira. Av kjærleik til mannen sin har Nora forfalska eit gjeldsbevis, fordi dei på eit tidspunkt mangla pengar då han var sjuk. Ein mann (Krogstad), som har fått sparken frå banken Helmer jobbar i, truar Nora med å avsløre det. Når Helmer høyrer at Nora har forfalska eit gjeldsbevis i hans namn, blir han rasande og vil umyndiggjere ho, men han roar seg ned og seier til Nora at han vil tilgi ho. Men Nora har sett det sanne ansiktet til mannen sin, og kan ikkje tilgi reaksjonen hans. Ho gjorde det jo av kjærleik til han. Det forstår ikkje Helmer. Han er berre oppteken av at han sjølv ville tapt status om det skulle bli oppdaga. Nora ser dessutan det plutselig klart korleis han fram til då har oppfatta ho som kvinne og hustru, og det vil ho ikkje leve vidare med.

Referansar i SKAM

Referansane er direkte i kjærleiksforholdet mellom Noora og William, f.eks. den tydelege namnereferansen til Nora/Noora, eller når dei til slutt i sesong 2 faktisk les i Et dukkehjem saman. I dette materialet kjem de primært til å arbeide med referansane i samband med Noora og William.

I kjærasteforholdet mellom Eva og Jonas er referansen til Et dukkehjem meir indirekte i tematikken. I første sesong av SKAM må Eva forlate Jonas for å bli eit sjølvstendig individ med eigne meiningar, slik Nora forlèt Helmer i Et dukkehjem. Det kan de arbeide meir med i materialet «Dine meninger betydde liksom mer enn mine egne».

Oppgåver til Et dukkehjem

De skal no lese siste del av Et dukkehjem frå s. 85–93. De kan ev. òg sjå det framført som TV-drama. De kan finne det på YouTube f.eks. ved å søkje på «5 x Et dukkehjem». Videoen inneheld klipp av TV-dramaet på alle dei nordiske språka. Når de har lese utdraget, skal de svare på spørsmåla under i mindre grupper og drøfte det i klassen etterpå. De skal finne sitat i teksten som underbyggjer svara dykkar. 

• Korleis har Nora oppfatta samtalane deira i ekteskapet til no?
• Kvifor meiner ikkje Nora at Helmer har elska ho?
• Kva meiner Nora med at ho «kom i huset» hos Helmer?
• Kva meiner Nora med at ho har levd «som et fattigt menneske», og at Helmer og far hennar har gjort ei «stor synd» mot ho?
• Kva meiner Nora med at ho har vore «et dukkebarn» og «en dukkehustru», og at barna har vore hennar «dukker»?
• Kva meiner Nora med «jeg er først og fremst et menneske» i forhold til å vere mor og hustru? Kva tenkjer de om det?
• Kva meinte mange folk på tida då stykket blei skrive, at ei kvinne som Nora ville forlate barna sine for å finne seg sjølv? Kva tenkjer de?
• Korleis oppfattar Helmer Noras rolle som kvinne i ekteskapet?
• Korleis oppfattar Nora rolla si?
• Kvifor forlèt Nora Helmer?

Finn eit kort avsnitt i Et dukkehjem som de synest er spesielt interessant. Omset det til nynorsk og legg det fram som lesestykke for resten av klassen. Grunngi kvifor det har valt akkurat det avsnittet.

Oppgåver til 1. klipp

Vilde har lege med William, som ho er forelska i, og har etterpå fått ein genser av han med teksten «The Penetrators» og namnet på alle i gruppa, med Williams namn særleg framheva. Noora gjer Vilde merksam på at ho vil bli oppfatta som trofeet til William om ho går med den. I klippet konfronterer Vilde derfor William og gir han genseren tilbake. 

• Kva fortel det om korleis William oppfattar jenter, at han gir jentene han er saman med, ein slik genser?
• Kva fortel det om kvinnesynet til William at han seier til Vilde at ho ikkje er pen nok til å vere trofeet hans?
• Kvifor vil ikkje Vilde lenger vere trofeet til William?

• Kva fortel det om korleis ho oppfattar seg sjølv?
• Beskriv forskjellen mellom Vildes og Nooras sjølvbilde, veremåte og kvinnesyn.
• Kva fortel det Noora seier til William, om ho som person?
• Kva trur de William tenkjer om Noora etterpå?

Samanlikning 

• Kva er forskjellen og likskapen mellom orda «dokke» og «trofé»? Lag ev. eit venndiagram for å vise forskjellar og likskapane.
• Kva er forskjellane og likskapane mellom Williams og Helmers oppfatning av kvinner?

Oppgåver til 2. klipp 

Eva og Noora sit saman i skolegården når William kjem bort og set seg ved sida av Noora. Noora kallar han for «Wilhelm», som er ein referanse til namnet «Helmer» i Et dukkehjem. 

• Kva fortel det om Noora at ho kallar William for Wilhelm?
• Kva meiner Noora med at ho kalla han Wilhelm for å bruke ein «hersketeknikk» mot William?

Samanlikning

• Kva har Helmer og William til felles?

Oppgåver til 3. klipp

Til slutt er Noora og William blitt kjærastar, og dei har det fint med kvarandre, men William risikerer å hamne i fengsel for å ha slått ned ein fyr med ei flaske. Noora prøver å overtale han til å lyge i retten.

• Kvifor gjer ho det?
• Kva fortel det om Noora?
• Kvifor vil William lese boka Et dukkehjem saman med Noora?
• Kva fortel det om William?
• Kva fortel det om William og Noora at dei openbert begge kjenner historia i Et dukkehjem?

I det første klippet hadde Noora knallraud leppestift på. I dette klippet har ho lyseraud.

• Kva kan fargen på leppestiften symbolisere, og kvifor har den skifta farge?

Samanlikning 

Nora i Et dukkehjem forfalska signaturen til mannen sin på eit lån i banken, slik at dei fekk pengar då han var sjuk. Ho gjorde det av kjærleik til han.

• Korleis minner desse to situasjonane om kvarandre?
• Korleis skil dei seg frå kvarandre?
• Kan det i visse situasjonar rettferdiggjerast å lyge for å hjelpe den ein elskar?
• Kva fortel det om William og utviklinga hans som person at han avviser det blankt?
• Kvifor har manusforfattaren Julie Andem valt at Noora heiter det same som Nora i Et dukkehjem?
  
• Kvifor har ho valt å stave Noora med to o-ar?

• Kva har det betydd for korleis de opplever og forstår SKAM, at de no kjenner til Et dukkehjem?
• Kva har det betydd for dykk å vite meir om Et dukkehjem før de såg klippa frå SKAM?
• Diskuter om kjønnsproblematikken i Et dukkehjem og SKAM-klippa er relevante i dag.

Vel éi av oppgåvene under 

1. De kan lage ein kortfilm som er ein moderne parafrase over temaet i Et dukkehjem, altså ei fri fortolkande omskriving, der de tek utgangspunkt i ei dagsaktuell problemstilling mellom kjønna. De kan få inspirasjon frå andre parafraserande kortfilmar. Søk på Google etter «Et dukkehjem parafrase» eller «Nora a shortfilm».
2. De kan lage eit rollespel der de tek utgangspunkt i ei dagsaktuell problemstilling mellom kjønna, som har referansar til noko i Et dukkehjem. 

• Ha ei idémyldring om kva problematikkar mellom kjønna de synest er viktige i dag.
• SKriv eit manus til rollespelet eller kortfilmen dykkar.
• Øv på det eller film og rediger det.
• Vis det for klassen.