Fredrik Harstad
Oqaatsit: Saamit avannarlermiut, saamit kujallermiut, lulesamisk, enaresamisk,
saamisk kangillermiut/skoltesamisk, pitesamisk, umesamisk, akkalasamisk,
kildinsamisk, tersamisk
Saamit oqaasiinik atuisut: 20.000 aamma 30.000 akornganni
Ilassinnittariaatsit: Buorre beaivi (nordsamiskisut "goddag")
SAAMISUT OQAATSIT AMERLASUUT
Saamit Nordkalotsimi nunaqavissuupput, nunallu Norge, Sverige, Finland aamma Ruslandip killingisa akorngini samit siaruaateqqallutil. Ullumikkut 100.000 tusindit missaanni saameqarpoq, taakku 30%-ii saamit oqaasiinik oqaaseqartuullutik 10%-iilu allakkatigut oqaasiliortarnermik atuisuullutik. Saamit oqaasii skandinaaviami oqaatsiniit allaanerujuupput, tassami finsk-ugriskit oqaatsitigut ilaqutaannut atagamik. Finlandimiut oqaatsit taanermi siullermi sakkortusiffeqarput. Saamit sumiorpaluutai assigiinngitsorpassuupput, amerlanertigullu imminnut attaveqaqatigiissinnaanatik assigiinngissutaat danskit islandimiullu oqaasiinut assersuunneqarsinnaagamik.
Saamit avannarlermiut oqaasii annertunersaapput, saamillu amerlanerit Norgemi najugallit atugaraat. Saamit oqaasii quliusut eqimattanut marlunnut pingaarnernut marlunnut avinneqartarput; saamit kitaamiut aamma saamit kangillermiut.
Saamit avannarlermiut, lulesamisk, saamit kujallermiut, pitesamisk aamma umesamisk saamit kitaamiuupput, aappaatigullu enaresamisk, skoltesamisk, akkalasamisk, kildinsamisk aamma tersamisk saamit kangillermiuullutik.
Kildinsamsisk russit assingalugit kyrilinik naqinneqarput, saamilli oqaasiinik atuisut allat latinerit naqinneri toqqammavigisarlugit - nunat avannarliit oqaasiisa asserpiaanik. Aammattaaq naqinnerit uku oqaatsini assigiinngitsuni atorneqartarput:
• Saamit kujallermiut: Ïï
• Lulesamisk: Áá Ŋŋ
• Saamit avannarlermiut: Áá Čč Đđ Ŋŋ Šš Ŧŧ Žž
• Enaresamisk: Áá Ââ Ää Čč Đđ Šš Žž
• Skoltesamisk: Áá Ââ Čč Ʒʒ Ǯǯ Đđ Ǧǧ Ǥǥ Ǩǩ Ŋŋ Õõ Šš Žž Åå Ää
SAAMIT PILLUGIT FILMI
(Qutsavigaarput: Galdu – Kompetencecenteret for Urfolks Rettigheder, ullumikkut Norgep inuiaqatigiivisa inuit pisinnaatitaaffiinut tunngatillugu atorfeqarfiinut ilaasoq)
OQAATSIT PINNGORTITAMIIT PINNGORTUIIT
Saamit nunap inoqqaajupput taakkulu oqaasii pinngortitamut immikkuullarissumik atassuseqarnerat uppernarsaataalluni. Saamit oqaasii oqariataasaalu pinngortitamut uumasoqarnermullu tunngasorujuupput, taakkulu piniarnermi anguniarnermilu iluaqutaasarsimallutik. Assersuutigalugu saamit aput sikulu pillugit 300-nik oqaaseqarpoq.
OQAASILERINEQ
Saamit oqaasii oqaasilerinikkut suiaassutsitigut atuisuunatillu aalajangersimasut aalajangersimanngitsullu ilisarniuteqanngillat, akerlinganilli oqaatsitigut atuinikkut, oqaatsit naanilersornerisigut immikkut ittumik atuinikkut oqaaseqarlutik. Tamanna oqaluutip naanerisigut naanilersuinerup oqaatsip isumaanik aammalu erseqqinnerusumik ingerlatitsinermik isumaqartarpoq. Njuikut assersuutigisinnaavarput isumaqartoq 'pissinneq'. Njuiket -imulli allanngortikkaanni 'ataatsimut pissinneq'-mik isumaqalersarluni. Kisianni njuikkodit isumaqarpoq 'ataavartumik pissillunneq'-mik. Pissinnerli ataasiaraannaasoq nassuiarniaraanni njuikestit atorneqartarpoq.
OQAATSIT PIGIINNARNISSAANNUT SORSUUTIGINNINNEQ
Saamit oqaasii ajornakusoortumik atugaqarnikuupput. Nunani saamit nunagisaanni, saamit oqaasii oqaatsinit amerlanerussusilinnit atorneqartunit, soorlu norskit aamma svenski oqaasiinit aarlerinartuutinneqarnikuupput. Pisortat saamit oqaasiisa sorsuutigineqarsimaneri arlalinnik oqaluttuassartaqarput.
Oqaatsit ikinnerusunit atorneqartut, annertunerusumik atorneqartut akerleralugit, attatiinnarnissaannut annertuumik suliniutiginninnissaq pisariaqarsimavoq. Ullutsinni ataavartumik saamit oqaasiisa pigiinnarnissaannut nukitsorsarnissaannullu suliniuteqarpoq. Ilaatigut puristiskimik saamit oqaasiinut ingerlatsinermik malittarisassaqarpoq. Tamanna islandimiut assingalugit, nunat allaniit imaluunniit oqaatsinit amerlanerusunit atorneqartuniit oqaasersiat ilanngunneraniit saamit oqaasiinik oqariartaasaanillu nutaanik pilersitsiniartoqartarneranik isumaqarpoq. Ullumikkut saamit inatsisitigut aaqqissuussaanikkullu oqaatsitut tungaasigut sanngisuumik inissisimapput. Kommuneni, saamisut oqaatsit pisortatigut atorneqartuni, ilinniartitaanermi aammalu pisortat attaveqaqatiginerani saamit oqaasiisa atornissaat piumasarineqarsinnaallunilu naatsorsuutigineqarsinnaavoq.